Hôm nay đọc bài này trên Vietnamnet, tôi muốn có vài hàng nhận xét như sau:
Về ý nghĩa của chức danh giáo sư, nói chung tôi đồng ý với nhiều ý của Gs Hoàng Tụy về ý nghĩa của chức danh giáo sư. Đúng là chức danh này không phải là phẩm hàm như cách hiểu của các quan chức giáo dục nước ta, nhưng nó cũng không phải là “nhiệm vụ ở cơ sở ĐH cụ thể” như chưng Tụy nói. Theo tôi hiểu thì mấy chức danh như giảng viên (lecturer), phó giáo sư (associate professor) và giáo sư (professor) là những cấp bậc khoa bảng (academic rank) trong trường đại học và trường cao đẳng.
Về thủ tục, vấn đề đặt ra là có nên theo mô hình tập trung (centralized) hay phân quyền (decentralized). Ở các nước phương Tây, nơi mà hệ thống khoa bảng đã được hình thành lâu đời, qui trình đã đi vào nề nếp, không có tham nhũng và tiêu cực thì người ta dựa vào mô hình phân quyền, tức là giao cho đại học toàn quyền ra qui định và quyết định đề bạt. Còn ở nước ta, các đại học nước ta vẫn chưa đi vào nề nếp hoàn chỉnh như ngoài này, cộng với những tiêu cực tràn lan, chẳng ai nể nang ai, thì rất khó mà vận dụng mô hình phân quyền này được. Chẳng hạn như trường Đại học Qui Nhơn thì làm sao có một hội đồng khoa bảng hoàn chỉnh để xét duyệt đề bạt giáo sư? Thật ra, tôi không nghĩ ra ở Việt Nam có một đại học nào có khả năng xét duyệt đơn đề bạt chức danh giáo sư. Do đó, tôi thông cảm cho mô hình tập trung hiện nay ở nước ta. Dù mô hình tập trung này cũng có vấn đề như Gs Tụy chỉ ra, nhưng nó vẫn còn hơn mô hình phân quyền cho từng đại học.
Về qui trình, tôi thấy cách làm của Việt Nam đúng là nặng nề quá và … không giống ai. Đọc qua mấy điều lệ trong qui định này (xem văn bản kèm theo dưới đây) tôi hiểu nôm na như sau: đại học ABC có nhu cầu bổ nhiệm giáo sư; anh hay chị nào thấy mình xứng đáng chức danh này thì đệ đơn; đơn sẽ phải do trường thông qua trước; sau khi thông qua trường gửi cho hội đồng HĐCDGSNN gì đó cấp nhà nước duyệt xét; bộ trưởng giáo dục ra quyết định bổ nhiệm; và sau cùng là hiệu trưởng đại học giao trách nhiệm cho người được bổ nhiệm.
Về qui trình này tôi thấy Gs Tụy nói đúng: người nặn ra cái qui trình này thiếu hiểu biết về “thể chế khoa bảng” trong đại học. Điều làm tôi ngạc nhiên nhất là Điều 17 (“Cơ sở GD ĐH thông báo công khai số lượng GS, PGS có nhu cầu bổ nhiệm”). Nói cách khác, việc bổ nhiệm hay đề bạt GS và PGS là theo nhu cầu! Tại sao như thế? GS và PGS phải là những người có trình độ chuyên môn tầm quốc tế, hiểu theo nghĩa được đồng nghiệp trên thế giới công nhận, chứ đâu phải theo nhu cầu. Rồi lại điều sau cùng là hiệu trưởng giao nhiệm vụ cho người được bổ nhiệm. Tại sao lại giao nhiệm vụ? Nên nhớ đây chỉ là đề bạt chức danh mà thôi, và người có chức danh này không phải có nhiệm vụ gì mới ngay sau khi được đề bạt. Chẳng hạn như khi tôi được đề bạt thì chẳng có nhiệm vụ gì mới cả; thật ra, tôi phải tự mình tìm việc mới để mà làm. Nói tóm lại, qui định này có nhiều bất cập quá.
Tôi cũng làm người bình duyệt cho nhiều đơn đề bạt chức danh giáo sư ở ngoài này. Hầu như hàng năm tôi đề được mời làm người bình duyệt đủ thứ đơn từ Âu châu sang Á châu. Việc làm này hoàn toàn thiện nguyện như là nghĩa vụ của người làm khoa học, vì chẳng có thù lao một đồng xu nào. Năm ngoái, tôi bình duyệt cho một đơn xin đề bạt của một đồng nghiệp ở trường UCLA (University of California, Los Angeles). Tôi có thể nói qua về cách họ làm như sau.
Đầu tiên là người chủ tịch hội đồng khoa bảng (Academic Board) của trường UCLA viết cho tôi một lá thư hỏi rằng tôi có đồng ý và sẵn sàng duyệt một đơn xin đề bạt chức danh GS hay không. Tôi trả lời “yes” thì ông sẽ chuyển toàn bộ hồ sơ để tôi xem xét và cho ý kiến.
Khi tôi nhận được hồ sơ gồm một bản lí lịch khoa học, 5 bài báo khoa học tiêu biểu của ứng viên, và kèm theo những tiêu chuẩn về chức danh này của trường UCLA. Trong thư mời bình duyệt còn có một đoạn quan trọng là: (a) họ hỏi tôi ứng viên tương đương với ai (phải cung cấp địa chỉ làm việc và email) trong chuyên ngành trên thế giới, và tôi phải nói lí do tại sao tương đương với người đó; và (b) nếu xếp hạng trong chuyên ngành thì ứng viên đứng vào hạp top bao lăm (chẳng hạn như top 1%, top 5%, hay top 50%).
Nhưng tôi chỉ là một trong 5 hay 6 người bình duyệt, và ý kiến của tôi sẽ được xem xét cùng với ý kiến của nhiều người khác. Nói cách khác, cách làm ở ngoài này là người ta tận dụng hệ thống bình duyệt (peer review) tối đa, chứ không giống như làm theo thủ tục nhân sự (mang tính “tổ chức”) như ở trong nước.
Có ý kiến cho rằng chỉ có những người cùng ngành mới đủ tư cách bình duyệt ứng viên. Ý kiến này hàm ý nói “Anh/chị là người ‘ngoại đạo’ thì biết gì mà bình duyệt”. Nhưng ý kiến này nhầm lẫn giữa bình duyệt khả năng (capacity) và bình duyệt uy tín của ứng viên trong khoa học. Chỉ khi nào đánh giá khả năng chuyên môn thì người trong ngành mới quan trọng, còn đánh giá chung về uy tín thì tôi nghĩ cần phải có người ngoài cuộc để tránh tình trạng "Mẹ hát con khen hay". Trong thực tế, chính người “ngoại đạo” có khi lại rất quan trọng, vì người ngoại đạo không chịu ảnh hưởng chuyên ngành và ý kiến của họ có thể khách quan hơn, vì là người ngoại cuộc. Do đó, không ngạc nhiên khi thấy trong hội đồng duyệt xét phong chức danh giáo sư thường có người ngoài chuyên ngành.
VN cần phải tham khảo và học hỏi cách người ta làm, chứ nếu tự mình tạo ra những qui định và điều lệ chẳng giống ai thì khó mà hội nhập quốc tế được.
NVT
GS Hoàng Tụy: Giáo sư không phải "giá trị quốc gia"
GS, PGS là 1 nhiệm vụ ở cơ sở ĐH cụ thể, chứ đâu phải "giá trị quốc gia" đến mức phải để Bộ trưởng GD-ĐT bổ nhiệm?". GS Hoàng Tụy thất vọng khi cầm trên tay bản quy định mới về tiêu chuẩn, thủ tục bổ nhiệm GS, PGS ban hành ngày 31/12/2008. Trao đổi với VietNamNet, ông cho rằng đây là "cải tiến nửa vời, có nhiều điều không hợp lý, không hiệu quả".
"Nửa vời!"
Thưa GS, ông thấy quy định tiêu chuẩn, bổ nhiệm GS, PGS mới ban hành có điều gì đáng lưu ý?
- Tôi thất vọng vì quy định mới này có nhiều điều không hợp lý, không hiệu quả, vẫn theo kiểu quản lý tập trung quan liêu. Đã bao lăm năm nay, chúng ta nói rằng, bất cập của quản lý giáo dục là không chịu phân cấp, nhưng nói mãi rồi mà có thấy thay đổi đâu.
Vậy chuyện phân cấp đã được "nói mãi" thế nào?
- Trong việc này, chúng tôi đã đề nghị cần xem GS, PGS là 1 nhiệm vụ ở cơ sở ĐH cụ thể chứ không phải là phẩm hàm trừu tượng. Nếu cần thì Nhà nước chỉ quản ở mức tối thiểu thôi. Trên mặt bằng tối thiểu, từng cơ sở ĐH sẽ quyết định công nhận GS cho mình.
Tức là, sau 7 năm từ khi thực hiện quy chế về công nhận GS, PGS; sau 5 năm thảo luận sửa đổi quy định, sau 4 năm từ khi GS và các cộng sự kiến nghị chấn hưng GD, sau 3 năm từ khi có nghị định đổi mới toàn diện giáo dục ĐH, quy định về GS, PGS lần này vẫn không có gì mới hơn?
- Cơ bản không khác trước. Chỉ khác ở chỗ tách việc công nhận với bổ nhiệm. Theo quy định cũ thì Hội đồng chức danh GS Nhà nước (HĐCDGSNN) công nhận xong là ứng viên nghiễm nhiên thành PGS, GS. Còn quy định này, sau khi được công nhận, ứng viên phải có một cơ sở ĐH đề xuất bổ nhiệm thì ứng viên mới có thể thành PGS, GS.
Trong điều 17 ở phần "trình tự bổ nhiệm chức danh" có quy định rõ: cơ sở ĐH có nhu cầu GS, PGS thì sẽ thông báo công khai, nhận hồ sơ của ứng viên, sau khi ứng viên đạt tiêu chuẩn, trường lại đề xuất bổ nhiệm. Như vậy, quy định mới đã gắn trách nhiệm cho cơ sở ĐH rồi đấy chứ?
- Việc sửa đổi nửa vời chính là ở chỗ này. Trường đề xuất, nhưng chức danh GS vẫn do Bộ trưởng Bộ GD-ĐT bổ nhiệm.
Trong khi đó, ở Úc, Mỹ, Nhật, GS trường nào là do hiệu trưởng trường đó bổ nhiệm. Ở châu Âu phần lớn cũng vậy. Chỉ có ở Pháp, vốn là chế độ quản lý tập trung, vẫn do Chính phủ bổ nhiệm. Nhưng thực ra, cơ sở gần như quyết định vì họ đã chọn, nhà nước sẽ theo đề nghị của họ.
Thêm nữa, đúng ra, Nhà nước chỉ quản ở mức tối thiểu thì ở đây - là HĐCDGSNN - lại xét tiêu chuẩn "tối đa".
Chỉ nên quản mức tối thiểu
Có thể hiểu quy định để quyền bổ nhiệm cho Bộ trưởng là nhằm ngăn chặn khả năng giao thẳng về cho trường ĐH thì sẽ có nơi vì nể, vì quan hệ, trường công nhận "bừa" nên loạn GS; PGS, hoặc có nơi chưa đủ năng lực để thẩm định và bổ nhiệm, dẫn tới kết quả có "GS, PGS ăn non"?
- Nhà nước chỉ kiểm soát mức tối thiểu thôi. Dưới mức đó thì không là GS trường nào cả, còn từ mức đó trở lên, được phong GS hay không là do cơ sở quyết định. Phải để cơ sở chịu trách nhiệm. Khi họ buộc phải có trách nhiệm và xuất phát từ nhu cầu thật sự, thì sẽ biết GS thật là thế nào. Chứ để Bộ bổ nhiệm, thành ra GS, PGS là "giá trị quốc gia".
Cũng như bằng tiến sĩ, phải để cho trường tự cấp. Bằng tiến sĩ trường này rất tốt, trường kia rất thấp thì cũng phải chấp nhận, chứ đâu có cái kiểu tiến sĩ cấp quốc gia, "cá mè một lứa". Như thế, làm sao tăng tính chịu trách nhiệm của cơ sở ĐH được.
Cụ thể, Nhà nước kiểm soát mức "chất lượng GS tối thiểu" như thế nào?
- Người nào muốn được làm GS, PGS ở bất kỳ cơ sở đào tạo nào đều phải đưa hồ sơ lên cho hội đồng nhà nước xét.
Tổ chức này chỉ làm việc xem xét về mặt khoa học xem anh có đạt mức tối thiểu hay không, chứ không xét cụ thể cho trường nào cả.
Ở đây, việc xét đầu tiên lại là ở HĐCDGS cơ sở. Thẩm định ở trong nội bộ thì làm sao đủ người chuyên môn mà làm được? Lại còn quy định "mỗi hồ sơ đăng ký phải được ít nhất 3 GS hoặc PGS cùng ngành chuyên môn xét công nhận".
Xong rồi, đưa lên hội đồng ngành, liên ngành, rồi hội đồng nhà nước. Càng lên hội đồng cao, càng không đủ người có khả năng để thẩm định. Quá trình có vẻ tập trung nhưng thực ra là quan liêu, không sát sao gì cả.
Tôi thấy thật buồn cười vì người làm quy định này chẳng hiểu gì về giáo dục ĐH tiên tiến cả.
- GS nói "người làm quy định chưa hiểu thực tế giáo dục ĐH ở các nước" có võ đoán hay không?
- Tôi đã tham gia thẩm định GS, PGS ở nước ngoài nhiều lần. Gần nhất, cách đây 2 năm, tôi thẩm định 1 hồ sơ GS cho Học viện Công nghệ Georgia ở Atlanta. Đó là 1 trường ĐH lớn thuộc loại top 10 ở Mỹ về công nghệ. Họ gửi hồ sơ cho tôi, kèm theo "những điều muốn về tiêu chuẩn GS của trường". Người thẩm định xét tiêu chuẩn. Còn được GS hay không là do trường công nhận.
Còn chuyện 1 hội đồng không đủ năng lực thẩm định, tôi lấy ví dụ, ở khoa toán của 1 trường ĐH hay viện nghiên cứu toán học, 1 nhà khoa học không thể am hiểu hết các chuyên ngành nhỏ.
- Ở trên GS có nói "các hội đồng càng lên cao, càng không đủ người có khả năng để thẩm định. Như vậy tức là không cần thiết phải có HĐ ngành, liên ngành và HĐCDGSNN?
- Theo tôi, hội đồng ngành, liên ngành hoàn toàn không cần thiết. Còn HĐ cơ sở thì nước nào cũng có.
Khi thẩm định, tổ chức này sẽ gửi hồ sơ ứng viên cho các chuyên gia, nhưng không phải chỉ trong cơ sở ấy. Nếu trong nước chưa đủ thì gửi ra ngoài nước.
Hội đồng nhà nước để xét "chuẩn tối thiểu" là 1 tổ chức, chứ không mang tính chất của HĐGSNN như ta đang có. Các thành viên sẽ kiểm tra khả năng khoa học ở mức tối thiểu, tức là xem anh có bằng tiến sĩ không, bằng đó giả hay thật. Đây là việc hành chính, có thể làm được.
Còn thẩm định công trình khoa học thì không nhất thiết phải là cái ông trong hội đồng ngành, liên ngành.
Tất nhiên, việc xét trên hồ sơ cũng sẽ có nhầm lẫn. Nên ở một số nước, còn yêu cầu ứng viên đến trường ĐH trình bày trước một hội đồng GS để xác nhận anh có đủ trình độ hướng dẫn nghiên cứu khoa học. Việc này, trường ĐH nào cũng làm được.
Nhưng liệu có thể lấy nhận xét trong ngành mà GS am hiểu là ngành Toán để lấy làm kết luận cho các lĩnh vực khác?
- Lĩnh vực toán còn tương đối dễ vì đánh giá dễ khách quan. Trong vật lý cũng vậy, không phải nhà vật lý nào cũng biết hết mọi vấn đề của lĩnh vực mình. Hơn nữa, ngày nay, xu hướng phát triển của khoa học là liên ngành.
"Tái diễn nguy cơ đội ngũ GS không đúng chuẩn"
Theo ông, hậu quả của việc đổi mới nửa vời này là gì?
- Việc tách bạch 2 quy trình: khi công nhận thì xét từ dưới xét lên, đến khi bổ nhiệm thì quay lại "từ dưới đề xuất lên" một lần nữa vừa hình thức, vừa nặng nề với những cơ sở khoa học trình độ cao. Bởi hội đồng cơ sở của họ tự xét còn hơn các hội đồng bậc cao hơn.
Ngược lại, những cơ sở yếu dựa vào chỗ đấy để "lách".
Vừa qua, chúng ta có đội ngũ GS, PGS rất đông nhưng ít người đúng chuẩn. Bây giờ, với kiểu làm như thế này, tôi e rằng lại sẽ lặp lại nguy cơ đó. Có thể mức độ đỡ hơn một chút nhưng chưa thể thay đổi cơ bản.
Ta làm thế này thì tiêu chuẩn cao quá hoặc là thấp quá, kết cục lại không quản được cái gì cả. Việc quản lý tập trung quan liêu, ở trên nắm hết vì cái quyền đi với lợi.
- GS nói vậy không e làm chạnh lòng những người có liên quan sao?
- Tôi không dám khẳng định quyền lợi về vật chất ở đây, tuy rằng người ta có lời ra tiếng vào. Nhưng tôi khẳng định thế này, ít nhất việc "ôm" quyền sẽ tạo cho anh uy tín, trọng lượng nào đấy, thậm chí là mác "oai" trong nhiều hoạt động khác.
Tôi rất làm lạ cách đây mấy năm vấn đề này đã được thoả thuận, không ngờ hôm nay lại ra kết quả ngược lại.
Hạ Anh (Thực hiện)
Thủ tục công nhận chức danh GS, PGS
Điều 12:
1. Nhà giáo có nguyện vọng được công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS đăng ký và nộp hồ sơ tại cơ sở giáo dục ĐH mà nhà giáo đang tham gia làm nhiệm vụ giáo dục, giảng dạy từ ĐH trở lên. HĐCDGSNN quy định thống nhất mẫu hồ sơ.
2. Cơ sở GD ĐH tập hợp hồ sơ, gửi HĐCDGS cơ sở.
Điều 13:
1. HDCDGS cơ sở thẩm định hồ sơ.
2. Thủ trưởng cơ sở GD ĐH, nơi có H ĐCDGS cơ sở xác nhận kết quả của hội đồng này, gửi kết quả xét và hồ sơ của nhà giáo đủ tiêu chuẩn chức danh GS, PGS ở cấp cơ sở đến cơ quan chủ quản có thẩm quyền quản lý nhà giáo.
3. Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà giáo xác nhận danh sách, có ý kiến bằng văn bản về kết quả xét công nhạn đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS của cá nhà giáo thuộc thẩm quyền quản lý và chuyển toàn bộ hồ sơ đến HĐCDGSNN.
Điều 14: 1. HĐCDGSNN phân loại hồ sơ và chuyển cho HĐCDGS ngành, liên ngành. 2. HĐCDGS ngành, liên ngành thẩm định hồ sơ đăng ký.
Điều 15:
1. HĐCDGSNN tổ chức thẩm định kết quả xét của các HĐCDGS ngành, liên ngành.
2. Chủ tịch HĐCDGSNN ra quyết định công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS.
Trình tự bổ nhiệm chức danh GS, PGS
Điều 17
1. Cơ sở GD ĐH thông báo công khai số lượng GS, PGS có nhu cầu bổ nhiệm.
2. Nhà giáo đã được công nhận , có nguyện vọng được bổ nhiệm chức danh thì nộp hồ sơ ở cơ sở GD ĐH.
3. Thủ trưởng cơ sở GD ĐH căn cứ: nhu cầu, đề nghị của khoa, bộ môn và ý kiến của hội đồng khoa học của cơ sở GD ĐH lập danh sách ứng viên, báo cáo Thủ trưởng cơ quan chủ quản có thẩm quyền quản lý nhà giáo xác nhận và có văn bản đề nghị Bộ trưởng Bộ GD-ĐT bổ nhiệm.
4. Bộ trưởng GD-ĐT ra quyết định bổ nhiệm.
5. Thủ trưởng cơ sở GD ĐH có trách nhiệm gao nhiệm vụ cho GS, PGS được bổ nhiệm. 3 năm một lần đánh giá trách nhiệm của các GS, PGS.
(Trích Quy định tiêu chuẩn, thủ tục bổ nhiệm, miễn nhiệm chức danh GS, PGS ban hành ngày 31/12/2008)
0 nhận xét:
Đăng nhận xét